پشت پرده طرح آمریکا برای بازگشت به برجام چیست؟ - طفره

ابوالفضل خدائی: چند روز پیش روزنامه نیویورک تایمز در خبری نوشت که مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در حال تدوین یک استدلال حقوقی مبنی بر این است که واشنگتن به رغم خروج از توافق هسته ای همچنان یکی از مشارکت نمایندگان برجام است. به همین دلیل کارشناسان می گویند آمریکا با خروج از این توافق جزو طرف های مشارکت نماینده نیست و نمی تواند از بندهای آن برای تمدید تحریم ها علیه ایران استفاده کند. این در حالی است که مقام های دولت ترامپ ادعا می نمایند آمریکا با خروج از برجام این توافق را نقض ننموده و هنوز یکی از طرف های مشارکت نماینده در آن محسوب می گردد. ماده ای در برجام که مقام های دولت آمریکا مدعی هستند می توانند از آن برای بازگرداندن تحریم های تسلیحاتی علیه ایران استفاده نمایند ساز و کار حل و فصل اختلافات یا همان مکانیسم ماشه است؛ موضوعی که جان بولتون مشاور امنیت ملی سابق آمریکا و همچنین برایان هوک، نماینده دولت آمریکا در امور ایران به غیرعملی بودن این اقدام اشاره نموده بودند. برای آنالیز جزئیات بیشتر، با رحمن قهرمانپور کارشناس ارشد روابط بین الملل تبادل نظر نموده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از خبر جنجالی نیویورک تایمز در مورد اینکه آمریکا میخواهد به برجام بازگردد چیست؟

در این خصوص یک سری برداشت های اشتباه اجرا شده و این گونه تلقی شده که ایالات متحده آمریکا میخواهد به توافق هسته ای بازگردد. اگر متن گزارش نیویورک تایمز را آنالیز کنیم متوجه خواهیم شد که بحث بازگشت واشنگتن به این توافق مطرح نیست. بلکه می گوید آمریکا به دنبال استدلالی است که بر اساس آن بتواند ثابت کند به عنوان یک دولت همچنان یک عضو در توافق هسته ای است. بدین معنا که عضویت ندارد اما به عنوان یک دولت در آن مشارکت دارد.

به طور عامیانه می توان این اقدام آمریکا را بازی با الفاظ دانست. اگرچه این کشور از برجام خارج شده اما می خواهد حضور و مشارکتش را القا کند. البته باید منتظر بود و دید که تفسیر آمریکایی ها از این مسأله و عبارت (Participant) چیست.

استدلال آنها شاید این باشد که اگرچه آمریکا از این توافق خارج شده اما از منظر حقوقی هنوز عضو بوده تا بتواند از فواید حضورش بهره ببرد و از شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز بخواهد که تحریم خرید تسلیحات متعارف ایران را برای مدتی دیگر تمدید کند.

آنچه که نیویورک تایمز نیز به آن اشاره می نماید این است که آمریکا با تنظیم قطعنامه ای از شورای امنیت درخواست می نماید که تحریم تسلیحاتی ایران که در ماه اکتبر (برابر با 27مهر) به اتمام می رسد بار دیگر تمدید گردد.

آمریکایی ها چقدر روی پیروزیت این موضوع حساب باز نموده اند و اگر به بن بست رسید دست به چه اقدامات دیگری خواهند زد؟

برای آمریکایی ها مطلوب این است که قطعنامه مورد نظر تصویب گردد. اما در صورت عدم تصویب آنها به دنبال طرح ادعای حقوقی دیگری خواهند رفت و آن این است که چون ایالات متحده آمریکا همچنان در برجام مشارکت دارد می تواند درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه را بدهد. یا اینکه با توجه به گام های پنج گانه کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، ایالات متحده آمریکا آن را نقض برجام تلقی کند و از شورای امنیت سازمان ملل بخواهد که تحریم ها بار دیگر اعمال شوند.

به لحاظ حقوقی آیا پیگیری چنین روندی از سوی آمریکا امکانپذیر خواهد بود؟

یک باور اشتباهی که در ایران وجود دارد این است توافق هسته ای را با مسائل حقوقی می سنجند. اما واقعیت این است که برجام توافقی سیاسی است و بنابراین در این راستا نباید به دنبال راه چاره حقوقی بود. همانطور که می دانیم به لحاظ حقوقی خروج آمریکا از برجام ممکن نبود ولی در نهایت به طور یکجانبه از آن خارج شد. در نتیجه با معیار حقوقی نه تنها مسائل حل نمی گردد بلکه ابهام نیز به وجود می آید. از سویی بازگشت آمریکا به برجام یک نوع آبروریزی برای دولت آمریکا خواهد بود. دولتی که از آن به عنوان بدترین توافق تاریخ یاد می نماید این بار درصدد آن است تا با القای مشارکت خود(نه به عنوان یک عضو) بتواند حرفش را به کرسی بنشاند.

نکته مهمی که در این بین وجود دارد این است که ما نیز باید به این توافق به جنبه سیاسی نگاه کنیم چرا که این توافق سیاسی بوده است و نباید این گونه بپنداریم چون از لحاظ حقوقی راهکاری وجود ندارد دست آمریکا بسته خواهد بود. حتی ممکن است آمریکا در این زمینه پیروز عمل کند و به این دلیل که توافق سیاسی است بخواهد با استناد به این نوع تفسیر حقوقی دست به اقداماتی بزند.

به احتمال پیروزیت آمریکا اشاره نمودید؛ آیا مواضع کشورهای اروپایی و همچنین چین و روسیه نیز نقشی در پیشبرد اهداف آمریکا خواهند داشت؟

مواضع کشورهای اروپایی در چند ماه اخیر مقداری مبهم شده است. در همان زمان که دونالد ترامپ آمریکا را از توافق هسته ای خارج کرد اروپایی ها با آمریکا رایزنی کردند تا در این راستا توافقی با ایران شکل گیرد که موضوع موشکی نیز در آن گنجانده گردد. البته گفتنی است که اروپایی ها در ابتدا سعی بر این داشتند تا مانع خروج آمریکا از برجام شوند تا در پی آن توافق مکمل و یا جداگانه ای با ایران در مورد محدود کردن فعالیت های موشکی را دنبال نمایند. اما در آن سو دونالد ترامپ نیز که در وعده های انتخاباتی خود موضوع خروج از توافق هسته ای را اعلام نموده بود مجبور شد تا از آن خارج گردد تا از این طریق بتواند به توافق جامعی دست یابد که شامل موارد هسته ای و هم موشکی باشد.

به طور واضح مواضع و دستور کار اروپایی ها در صورت اقدامات آمریکا چه خواهد بود؟

به طور معین معلوم نیست که آیا اروپا بر سر مواضع خود پافشاری می نماید یا خیر. اما به طور طبیعی به منظور تداوم برجام باید با اقدام آمریکا مخالفت کند. اگر آمریکا با این ترفند جدید و حقه سیاسی پیروز عمل کند و مانع لغو تحریم ها گردد، در آن سو و به طور طبیعی ماندن ایران در برجام دیگر معنی نخواهد داشت و این توافق به طور کل منتفی خواهد شد و پیروزی آمریکا در این موضوع با خروج ایران از برجام همراه خواهد بود. در این بین باید منتظر بود و دید که اروپایی ها چه سیاستی را دنبال خواهند کرد. به نظر می رسد آنها این مساله را انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر ادامه دهد. همانطور که می دانیم 27 مهرماه انتها مهلت تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود که یک هفته بعد از آن نیز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار خواهد شد.

در این بین پیروزی ترامپ و یا بایدن تا چه میزان می تواند بر تصمیم اروپایی ها اثرگذار باشد؟

پس از معین و تکلیف انتخابات و پیروزی ترامپ اروپایی ها احتمالا از او پیروی نمایند. اما اگر بایدن برنده گردد موضوع کاملا متفاوت و قضیه کاملا منتفی خواهد بود.

اخیرا روسیه از انتها تحریم تسلیحاتی ایران ابراز خرسندی نموده و بحث فروش سلاح را مطرح نموده است. آیا فروش احتمالی تسلیحات چین و روسیه به ایران می تواند آمریکا را تحت فشار بگذارد؟

اخیرا روسیه این مساله را اعلام نموده است اما چین موضعش را در این زمینه اعلام ننموده است. اما نکته ای باید در اینجا بدان اشاره نمود این است که این تحریم تسلیحاتی شامل تسلیحات متعارف می گردد و تحریم های مربوط به سلاح های تهاجمی هنوز سه سال دیگر ادامه دارد.

مشورت ایران و روسیه و حمایت مسکو از تهران و مقابله آنان با آمریکا برای ایران خوب است. کما اینکه این کشور اعلام نموده که در مقابل آمریکا ایستادگی خواهد نمود. اما ما نمی دانیم حمایت این کشور تا کجا ادامه خواهد داشت چرا که سیاست بین الملل آبستن تحولات مختلفی است. بر اساس اصل خودیاری که رئالیست ها آن را مطرح می نمایند در شرایطی که اوضاع به وخامت می رود کشور باید به خود متکی باشد. بعضا شاهد بودیم که روس ها در بعضی موارد جاخالی داده اند و با آمریکا معامله نموده اند.

23/ 310311