نگاهی به شرایط کنونی خانه جلال الدین همایی در اصفهان - طفره

شانزدهم اردیبهشت 1396 بود که خانه جلال الدین همایی با نام خانه شعر و فرهنگ اصفهان افتتاح و تنها بعد از دو سال به حال خود رها شد و این روزها شرایط آن بگونه ای است که به خانه ای در حال احتضار و انتظار تبدیل شده است. بی توجهی مسئولان به این خانه در حالی است که فرزند استاد همایی میگوید: اگر مسئولان نمی خواهند به شرایط خانه استاد همایی رسیدگی نمایند، خانه را به خودمان برگردانند تا آن را به یک موزه شخصی تبدیل کنیم.

شرح در پرونده ثبتی

خانه استاد جلال الدین همایی در تاریخ سیزدهم مرداد 1376 و با شماره 1903 در لیست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. در پرونده ثبتی این خانه که یک سال قبل از ثبت یعنی در سال 1375 تنظیم شده درباره معینات آن آمد: بنایی است یک اشکوبه با حیاط مربع شکل که در دو جبهه غرب و جنوب آن ساختمان واقع شده، جبهه جنوبی آن دارای ایوان مرکزی است که با ارتفاعی حدود 60 سانتیمتر بالاتر از حیاط قرار گرفته و دارای محور تقارن است.

دو اتاق به دری دو طرف ایوان واقع شده که سقف ایوان و اتاق ها با طاق و تویزه پوشش داده شده است. جبهه غربی نیز دارای محور تقارن است و شاه نشین در مرکز و دو اتاق سه دری که از طریق دو کفش کن با تالار اصلی ارتباط پیدا می نمایند در دو طرف آن واقع شده و پوشش این اتاق ها نیز طاق و تویزه است. حیاط خلوتی در منتهی الیه جنوب غربی قرار گرفته که مطبخ و چاه انبار و سرویس های بهداشتی در آن قسمت قرار داشته که ارتباط آن با حیاط اصلی از طریق یک راهروی کوچک است. مصالح بکار رفته در بنا، خشت، آجر، چوب، سنگ، گچ و کاهگل است.

بعلاوه درباره عوامل تزیین شده و نوع آنها نیز چنین آورده شد: اتاق اصلی جبهه غربی ازنظر تزئینات، مهمترین بخش خانه است که با مقرنس، گچ بری، قطار بندی، آیینه کاری و نقاشی های دیواری که معرف شیوه قاجاری است تزئین شده است. تزئینات از کف آغاز شده و طاق و تویزه ها را نیز پوشش می دهد. اتاق خود استاد در ضلع جنوبی نیز با گچ بری، آیینه کاری و نقاشی تزئین شده است. تزئینات در دیگر اتاق ها ساده بوده و به گچ بری های ساده همراه با آیینه کاری محدود می گردد. درهای چوبی داخلی اتاق اصلی جبهه غربی که به کفش کن ها باز می گردد با نقوش زیبایی از گلهای زنبق تزئین شده است.

در پرونده ثبتی این خانه درباره نوع بهره برداری این خانه نیز آمد: تا چند سال پیش کاربری بنا مسکونی بوده و بعد از بازسازی و بازسازی در اختیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی واحد اصفهان قرار گرفته است. ضمن اینکه در خصوص نوع مالکیت بنا و معینات ثبت آن در ردیف آثار تاریخی نیز نوشته شد که با توجه به سند مالکیت و سایر مدارک به موجب سند شماره 120139 مورخ 28/11/52 در دفترخانه اسناد رسمی شماره 68 تهران، مالکیت بنا به نخست وزیری وقت منتقل شده و اکنون در مالکیت دفتر ریاست جمهوری است.

مصطفی هادوی، شاعر پیشکسوت و متخلص به شهیر اصفهانی در خصوص علت بسته شدن خانه استاد جلال الدین همایی اظهار می نماید: من خیلی در پی این چراها رفتم؛ خوش درخشید ولی دولت مستأصل بود.

او پیرامون نگاهی به شرایط کنونی خانه جلال الدین همایی در اصفهان ادامه می دهد: بعد از اینکه آقای دکتر حداد عادل این خانه را افتتاح کردند و دکتر اسماعیل آذر، مسئولیت انجمن را به من دادند این انجمن دو سال در سرما و گرما ادامه یافت و نگذاشتیم چهارچوبش از بین برود، ولی حدود دو سال است که خانه استاد همایی بسته شده است.

این شاعر پیشکسوت تصریح می نماید: متأسفانه یک دفعه دیدیم شهرداری بر سر مسئله ای مانند حق الزحمه سرایدار خانه و هزینه قند و چای با ما همکاری ندارد و بعد هم نفهمیدیم این خانه اصلاً دست چه کسی است؟! تا اینکه یک روز سرایدار خانه گفت که دو سال است به او پول ندادند و به همین خاطر دیگر در را باز نمی نماید. همان در باز نکردن بود و بسته شدن در خانه استاد همایی که به نام خانه فرهنگ و ادب کشور معروف بود.

هادوی با تأکید بر اینکه مادیات اولین علت بسته شدن در خانه استاد همایی است، میگوید: شهرداری خیلی خرج می نماید ولی حتی یک روز حاضر نشد پول قند و چای را بدهند و شاعران با هم این پول را پرداخت کردند در حالیکه اینها برای شهرداری پولی نیست! آقای جمالی نژاد شهردار سابق اصفهان به راه اندازی این خانه خیلی علاقمند بود و از شهرداران خوب اصفهان بود البته همه خوبند ولی او استثنایی بود اما آقای نوروزی با ما ارتباطی نداشت.

او درباره مالکیت خانه استاد همایی میگوید: شهرداری به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی واگذار میکرد و اداره ارشاد هم به اداره کل میراث فرهنگی و میراث به نحوی دیگر. معین نشد که چه کسی صاحب این خانه است و متأسفانه چون هرکدام مسئولیت این خانه را به دیگری محول می نمایند برای همین هم ما نفهمیدیم خانه استاد همایی دست چه کسی است؟!

این شاعر پیشکسوت پیرامون نگاهی به شرایط کنونی خانه جلال الدین همایی در اصفهان می افزاید: اگر این مسئله را با آقای قاسم زاده، شهردار فعلی اصفهان در میان بگذارید که ادب دوست و از شاگردان خوب من هم بودند شاید این مسئله حل گردد و خانه فرهنگ و ادب فارسی باز گردد و اصفهان مرکز تمدن اسلامی مصداق عینی پیدا می نماید. با آقای قاسم زاده تماس بگیرید و بگویید این خانه آبروی اصفهان و آبروی این مملکت است، کاری کنید دوباره باز گردد و آغاز به کار کند.

اما علی قاسم زاده، شهردار اصفهان درباره علت عدم ورود این شهرداری به موضوع خانه استاد همایی میگوید: الان خانه استاد همایی در اختیار شهرداری نیست، آخرین خبری که من دارم این است که این خانه در اختیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی و شخص آقای حداد عادل بود و این بحث هم وجود داشت که به اداره فرهنگی واگذار گردد اما نمی دانم واگذارشده یا نشده، خبری ندارم.

او درباره علت عدم ورود شهرداری به موضوع خانه استاد همایی و تداوم جریان فرهنگ و ادب فارسی در این خانه گفت: ما اعلام کردیم که برای اداره این خانه آمادگی داریم، حتی بازسازی این خانه هم در دوره های قبل از طریق شهرداری انجام شد و مدتی در اختیار شهرداری بود ولی ظاهراً در یک دوره ای دوباره دست فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگشته است و آقای دکتر حداد عادل باید تصمیم بگیرند.

شهردار اصفهان در پاسخ به اینکه آیا فرهنگستان زبان و ادب فارسی تا به امروز پاسخی در این مورد به شما ارائه نموده است یا خیر، توضیح داد: خیر البته پیگیری ها شفاهی بود و آخرین خبر این بود که قرار است به میراث فرهنگی تحویل داده گردد که نمی دانم این رخ داده یا خیر خبر ندارم.

قاسم زاده در پاسخ به اینکه آیا از زمان تصدی مسئولیت به عنوان شهردار اصفهان شرایط خانه استاد همایی و اتفاقات مرتبط با آن را پیگیری نموده است یا خیر، شرح داد: خیر سؤال کردیم، اما جواب کلی دادند. ما هم هنوز تابلو را برنداشتیم و هنوز سر این گذر در ورودی خیابان نشاط تابلوی خانه فرهنگ و ادب فارسی برجای هست و تابلو را کماکان محفوظ نگه داشتیم، منتهی فرهنگستان زبان و ادب فارسی یا باید این خانه را به ما واگذار کند یا به میراث واگذار کند.

او پیرامون نگاهی به شرایط کنونی خانه جلال الدین همایی در اصفهان میگوید: واگذاری مالکیت خانه به شهرداری احتیاج نیست، مجوز بهره برداری از آن را به ما بدهند ما فعالش می کنیم.

اسماعیل آذر، نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی نیز اشاره می نماید: مدیری که بعد از آقای جمالی نژاد به عنوان شهرداری اصفهان حضور داشت اگرچه تاریخدان و دانشگاهی بودند اما هرچه درباره خانه استاد همایی با او صحبت کردند هیچ وقعی نگذاشتند، حتی حرف های ما را نمی شنیدند که این خانه به نفع اصفهان است، البته گاهی شهردار محترم دستور میداد ولی مدیر مالی او مخالف بود و هرچه در خصوص خانه استاد همایی مطرح میشد در فرجام، پاسخ های منفی داشت.

او ادامه می دهد: وقتی خانه استاد همایی افتتاح شد من را به عنوان مسئول این خانه مشخص کردند و برای امور آنجا حتی مبلغ زیادی هم از جیب هزینه کردم و هیچ وقت هم سراغ نگرفتم ولی از طرف شهرداری هیچ گونه توجهی به این خانه نمیشد. ما چیز خاصی هم نمی خواستیم، فقط می خواستیم پول برقمان را بدهند که ما برق داشته باشیم و کسی باشد گلهای آنجا را مراقبت کند و ساعت جلسه ها را به اطلاع علاقمندان برساند؛ ما حتی حقوق نمی خواستیم هیچ کس چیزی نمیخواست فقط می خواستیم بنشینیم و کار بکنیم.

آذر پیرامون نگاهی به شرایط کنونی خانه جلال الدین همایی در اصفهان اضافه می نماید: ما در این خانه شبهای شعر و ادب فارسی را برگزار می کردیم، من هم از تهران می آمدم و بین 100 تا 200 نفر شاعر در آن خانه حاضر میشدند و شعر می خواندیم و نقد می کردیم و خانه روشن میشد، نام همایی و نام شاعران پارسی و شعر آیینی و نام امام حسین (ع) و نام امیرالمؤمنین (ع) در اشعار روشن میشد، اما همه اینها واژگونه شد و شاید به تلی از خاک تبدیل شده باشد.

نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی تصریح می نماید: آقای جمالی نژاد که در زمان مسئولیت او به عنوان شهردار اصفهان این خانه با نام خانه فرهنگ و ادب فارسی افتتاح شد سراپا خادم فرهنگ بود و هرچه ما می گفتیم به ساعت اتفاق می افتاد و انجام میشد، اما وقتی او رفت مدیر بعدی برای خانه استاد همایی کاری نکردند و اگر هم می خواستند کاری بنمایند کسی حرف او را گوش نمیکرد. یادم می آید که به آن کسی که به عنوان مستخدم در آنجا کار میکرد چند ماه حقوق داده نشد و حتی به من این گونه گزارش کردند که وقتی میخواستند پول مختصری برای پذیرایی بدهند گفته بودند که آیا پولکی ها را استعلام کردید که مقرون به صرفه تر را خریداری کنید! با این وجود ما ناامید نشدیم و از وقت و همه چیزمان گذشتیم ولی به هرحال باید کسی باشد که مراقبت کند.

این در حالی است که ماهدخت همایی، فرزند مرحوم جلال الدین همایی میگوید: زمانی که پدرم زنده بود چون خودشان نمی توانستند خانه اش را بازسازی نمایند آن را به دولت داد تا خانه را نگه دارد و بازسازی کند، حتی دستخط خودشان هم در این خصوص وجود دارد که در آن نوشته بودند که پول فروش خانه را از دولت نمی خواهد و به جای آن پول را صرف بازسازی خانه نمایند. بعد از فوتشان دولت اصلاً نمی دانست چنین خانه ای وجود دارد، چون هیچ اثری از اسناد محضری این واگذاری باقی نمانده بود، ولی من چون می دانستم و پدرم به من وصیت نموده بودند به نزد آقای گلشنی رئیس وقت میراث فرهنگی رفتم و به او گفتم که چنین امانتی نزد من دارید و هیچ رسیدی هم از آن ندارید، اما این امانت دست من است.

به این ترتیب بدون امضای هیچ مدرک و قراردادی، خانه را تحویل گرفتند و به آقای حداد عادل در فرهنگستان زبان و ادب فارسی دادند و او مدتی آنجا بود و بعد آن را به شهرداری واگذار کردند که آقای دکتر آذر می آمدند و مشاعره می کردند. در همان زمان هم دو در قدیمی این خانه به سرقت رفت و کف های آن را موزاییک کردند و دیوارها را خراب کردند.

او ادامه می دهد: در دوره ای هم که آقای نوروزی شهردار اصفهان بود من با او صحبت کردم و گفتم که شما چرا نمی آیید خانه استاد همایی یعنی خانه ای که خانه ای که همایی شیرازی ساخته و پدرم در آن به جهان آمد و بزرگ شد را به موزه تبدیل کنید؟! من همه آثاری که از پدرم به جامانده را به شما می دهم تا در این موزه ارائه کنید، از لباس مدرسه و طلبگی و کلاه و عصا و تابلو عکس تا کتابهایشان. حتی به آنها پیشنهاد کردم که خانه پشت این خانه را هم خریداری کنید چون آن موقع قیمتی هم نداشت و حدود 40 سال بود که متروکه بود و به خانه استاد همایی اضافه کنید و این قسمت را به کافی شاپ یا فروشگاه موزه تبدیل کنید و مثلاً نقاشی های زیبای خانه را روی آثاری مانند لیوان و خیلی چیزهای دیگر طراحی کنید و آنجا ارائه کنید؛ اما هیچ جوابی ندادند و به همین علت من هم بعد از آن شرایط خانه را پیگیری نکردم.

فرزند استاد همایی تأکید می نماید: چرا خانه کسی را که برای اصفهان زحمت کشیده و فقط 11 جلد کتاب برای اصفهان نوشته است نگهداری نمی کنید؟! باعث افتخار اصفهان و ایران است که فردی ماند استاد همایی در آب و خاکش بوده است، الان خانه او هست اما چرا به موزه تبدیل نمی گردد؟!

همایی ادامه می دهد: اتاق نقاشی این خانه با موزاییک جور در می آید که کف آن را موزاییک نموده اید؟! و به دیوارهایش میخ کوبیدید! هفته ای یک روز در این خانه جلسه های شعر برگزار می کردند اما چرا باید این خانه را فقط برای مشاعره بگذارند؟! آقای دکتر آذر جز دوستان صمیمی شوهر من است اما دستشان بسته بود و جز این چه میکردند؟! ما سرایداری در خانه گذاشته بودیم که با مژه چشمش از خانه مراقبت میکرد و هر وقت می آمدیم خانه آب و جارو کشیده شده بود اما یک دفعه آقای باقرنیا سرایدار خانه را بیرون کردند! متأسفانه مسئولان حتی حاضر نیستند برای آن خانه سرایدار استخدام نمایند و حقوق آن را از خود خانه یعنی تبدیل آن به موزه به دست آورند!

او می گوید: در اصفهان هیچ همتی برای حفظ این خانه وجود ندارد، همانطور که زاینده رود را نگه نداشتند. اگر مسئولان نمی خواهند به شرایط خانه استاد همایی رسیدگی نمایند خانه را به خودمان برگردانند تا خودم آن را به یک موزه شخصی تبدیل کنم. همه آثار پدرم حتی مبل هایش را هم نگه داشته ام و در این موزه خواهم گذاشت.

با توجه به اطلاعات بدست آمده از طریق خبرنگار، خانه استاد جلال الدین همایی در ابتدا در اختیار فرهنگستان زبان و ادب فارسی قرار داشت و این نهاد وقتی دچار محدودیت مالی شد سعی کرد تا با همکاری شهرداری اصفهان شرایط مطلوبی برای نگهداری این ملک ایجاد کند، به این ترتیب و در دو نوبت تفاهم نامه ای بین نماینده حقوقی این فرهنگستان و شهردار اصفهان تنظیم و منعقدشد. اما بعد از ابراز نگرانی خانواده استاد جلال الدین همایی و اعلام موضوع سرقت درهای منقش این خانه در زمان بازسازی آن و بعلاوه خروجی ناکافی در زمان ریاست اسماعیل آذر بر این خانه، شهرداری اصفهان تصمیم میگیرد که خانواده استاد همایی نیز در فرآیند اداره این خانه نقش داشته باشند.

اما مدتی بعد خانه استاد همایی از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان واگذار می گردد. از سویی دیگر واگذاری ملکی که در اختیار یک نهاد است بدون انجام تشریفات حقوقی و تصویب هیئت وزیران ممکن نیست و در صورت واگذاری خانه استاد همایی به اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، به علت خروج ملک از یک وزارتخانه به وزارتخانه ای دیگر، تنها رضایت دو وزیر کافی نیست و باید با مصوبه هیئت وزیران همراه باشد که درخصوص خانه استاد جلال الدین همایی چنین مراحلی انجام نشده است.

در این خصوص نیز سید مهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان درباره اینکه آیا خانه استاد همایی به میراث فرهنگی استان اصفهان واگذار شده است یا خیر، به این جمله بسنده کرد: بله البته احتیاج به اصلاح واگذاری دارد که متعاقبا در صورت اصلاح خدمتتان عرض می کنم.