مسجد کبود تبریز؛ هنر معماری در دستان کاشی کاری ها - طفره

معماری های منحصربه فرد مساجد قدیمی سطح کشور در کنار تاریخ پرماجرایشان هر کدام از آن ها را به نوبه خود تبدیل به یک جاذبه گردشگری نموده است، تا جایی که این اماکن سالانه هزاران بازدیدنماینده و توریست را به چشم خود می بینند. در این مطلب همراه ما باشید تا با هم به سراغ یکی از مساجد تاریخی و قدیمی در شهر تبریز برویم و با آن بیشتر آشنا شویم؛ مسجد کبود تبریز.

درباره مسجد کبود تبریز

مسجد کبود که با نام های مسجد دنیاشاه، گوی مسجد، فیروزه دنیا اسلام و مسجد مظفریه نیز شناخته می شود یکی از زیباترین مساجد قدیمی در کشور است که اولین چیزی که در رابطه با آن توجه شما را به خود جلب خواهد نمود معماری بی نظیر آن با وجود خرابی های موجود است. کاشی های معرق فیروزه ای و لاجوردی به همراه طرح های بدیع هندسی و اسلیمی نشانی از معماری حرفه ای و ظریف آن دارد.

این مسجد در قرن نهم هجری قمری به دستور ابوالمظفر دنیاشاه بن قرایوسف از حکمرانان سلسله قراقویونلو ساخته شد. بر اساس کتیبه ای که در قلب کاشی کاری های ایوان ورودی این مسجد دیده می شود اتمام ساخت این بنا در سال 870 هجری قمری انجام شده است، البته این تاریخ مربوط به اتمام تمامی کاشی کاری ها و جزئیات بناست.

معماری این مسجد بسیار برجسته و منحصربه فرد است و همین موضوع نیز یکی از اصلی ترین معیار ها برای اهمیت و شهرت این مسجد به شمار می آید. کاشی های معرق و نقش و نگار های ظریف و پر از جزئیات در طراحی داخلی و خارجی این بنا به حدی زیباست که بازدیدنمایندگان را محو خود می نماید.

علاوه بر کتیبه موجود در ایوان ورودی این مسجد که به آن اشاره کردیم کتیبه های دیگری نیز در آن به چشم می خورد. یکی از زیبایی های کتیبه نگاری های این مسجد سوره فتح است که به صورت برجسته دور تا دور شبستان اصلی را با ظرافت خاصی تحت پوشش قرار داده است.

تلفیق بی نظیر کاشی های کبود در کنار نقوش طلایی، صحنه بی نظیری را در این مسجد جلوه می دهد که به دور از باور است. سقف این عبادتگاه به شکلی طراحی شده که سراسر آرامش است و این حس و حال قلب شما را مسحور خواهد نمود.

مسجد کبود تبریز به دلیل زلزله ای که در سال 1193 هجری قمری رخ داد دچار آسیب ها و ویرانی های بسیاری شده و به همین دلیل هم هست که امروزه تنها چند پایه و یک سردر از آن باقی مانده، اما همین ها نیز به نوبه خود شکوه این مسجد را به خوبی نمایان می نمایند.

لوله کشی های نامناسب گاز شهری نیز که در داخل مسجد وجود داشت باعث شد تا در فصل سرما قسمت هایی از دیوار های این بنا تخریب شود. در سال 1318 مرمت این مسجد توسط مرحوم استاد معماران شروع شد و در نهایت نیز در سال 1355 به انتها رسید.

جالب است بدانید که مسجد کبود در ابتدا فقط یک مسجد نبوده و در کنار آن مجموعه ای از صحن، خانقاه، مدرسه و کتابخانه نیز وجود داشته که متأسفانه امروزه دیگر اثری از آن ها نیست. علاوه بر این می توان گفت که مسجد کبود درواقع چندمنظوره بوده و هم به عنوان مسجد مورد استفاده قرار می گرفته و هم مقبره، چراکه در سرداب آن دو آرامگاهی وجود دارد که گفته می شود محل دفن دنیاشاه و همسر اوست، البته این قبر ها امروزه خالی هستند.

محوطه این مسجد نیز به نوبه خود حرفی برای گفتن دارد. بوستان خاقانی با قسمت های گل کاری و درخت کاری شده خود زیبایی خاصی به فضا بخشیده است و به همین دلیل نیز معمولاً بسیاری از بازدیدنمایندگان زمان زیادی را نیز صرف گشت وگذار در این محوطه می نمایند.

معماری مسجد کبود تبریز

مسجد کبود بنایی است که به صورت چندمنظوره طراحی شده و در ساخت آن نیز از سبک معماری آذری بهره گرفته شده است. به طور کلی می توان گفت که فضا های معماری این مسجد شامل سردر، مناره، گنبد، شبستان و هم چنین آرامگاه خانوادگی می شود.

طراحی کلی مسجد کبود از دو گنبدخانه با ابعاد مختلف در ضلع جنوبی انجام شده است. ایوان ورودی این مسجد نیز که در ضلع شمالی قرار گرفته است تنها راه ورود به هر دوی این گنبدخانه هاست و دو مناره با فاصله های نسبتاً زیاد نیز در دو طرف این ایوان دیده می شوند.

بنا و ساختمان اصلی مسجد دقیقاً مقابل صحن و رو به قبله است و سقف های ضربی آن نیز در فاصله 12 متری از پایه ها به چشم می خورند. در بالای این قسمت مربع شکل، گنبد بزرگی با نمای داخلی آجر های کوچک و کاشی های الوان با طرح های گل و بته و همین طور جملاتی عربی کار شده است.

جالب است بدانید هر اطلاعاتی که از گنبد کبود این مسجد وجود دارد از نوشته افرادی برگرفته شده است که در گذشته به توضیح این گنبد پرداخته اند، چراکه امروزه اثری از گنبد اصلی وجود ندارد و گنبد موجود حاصل مرمت هایی که در این مسجد انجام شده است.

تصاویری که از این مسجد به جا مانده گویای این است که گنبد واقعی این مسجدبر روی ساقه گنبد بنا شده بوده و آن را بدون سازه ساخته بودند، به همین دلیل هم کار بازسازی و مرمت این بخش بسیار سخت و سخت بود. گنبد ابتدایی این مسجد یکی از بزرگ ترین گنبد های آجری موجود در زمان خود به حساب می آمده و دارای 17 متر دهنه و 20 متر ارتفاع بوده است.

گنبد کوچک آن نیز آرامگاهی مزین به کاشی های لاجوردی و کتیبه هایی است که دور تا دور بنا دیده می شوند. در قسمت بالایی این کتیبه نیز بخش هایی از کاشی با نوشته های کوتاه از خط ثلث و نسخ به چشم می خورد.

گردشگری مسجد کبود تبری

از آنجایی که این مسجد سالانه پذیرای بازدیدنمایندگان و گردشگران بسیاری است، امکانات زیادی نیز برای آن فراهم شده است. دسترسی به وسایل نقلیه، اقامتگاه، سرویس بهداشتی، بوفه و رستوران، پوشش شبکه و... امکاناتی هستند که خیال شما را راحت تر می نمایند.

با این حال ترند معمولین با ویلچر، پارکینگ و بخش امانت داری بخش هایی هستند متأسفانه هنوز برای این مسجد در نظر گرفته نشده اند. امروزه مراکز خرید و مجتمع های تجاری بسیاری نیز در اطراف این مسجد ساخته شده اند که می توانید در کنار بازدید از مسجد به آن ها نیز سری بزنید.

برای رفتن به مسجد کبود تبریز شما باید به آدرس خیابان امام، مابین خیابان خاقانی و چهارراه منصور، جنب بوستان خاقانی مراجعه نمایید. گفتنی است که تاکسی و اتوبوس های BRT نیز در این منطقه وجود دارند که امکانات رفت وآمد شما را فراهم خواهند کرد.