باغ گیاه شناسی پادووا: میراثی پانصد ساله از دانش و زیبایی - طفره

تأسیس باغ گیاه‌شناسی پادووا را نمی‌توان یک رویداد منفرد و جدا از بستر تاریخی و فرهنگی آن دانست. شهر پادووا در قرن شانزدهم، به واسطه دانشگاه معتبر خود که از سال 1222 فعالیت داشت، یکی از کانون‌های اصلی نوآوری و پژوهش در اروپای دوره رنسانس به شمار می‌رفت. در چنین فضایی، نیاز به شناسایی دقیق و علمی گیاهان دارویی برای دانشجویان رشته‌های پزشکی و داروسازی، یک ضرورت علمی و عملی انکارناپذیر بود. از سوی دیگر، جمهوری ونیز، به عنوان یک قدرت سیاسی و تجاری برجسته، از چنین طرح‌هایی که می‌توانست به ارتقای سلامت عمومی و اعتبار علمی مناطق تحت نفوذش کمک کند، حمایت می‌کرد. بنابراین، شکل‌گیری باغ پادووا نتیجه هم‌افزایی میان نیازهای علمی دانشگاه، حمایت‌های سیاسی جمهوری ونیز و روحیه کلی پژوهش و نوآوری حاکم بر دوران رنسانس بود. این اقدام، فراتر از یک واکنش صرف به "عدم قطعیت در شناسایی گیاهان" ، یک سرمایه‌گذاری هوشمندانه و آینده‌نگرانه در گسترش دانش و پایه‌گذاری روش‌های علمی نوین محسوب می‌شد.

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

اگرچه هدف اولیه از تأسیس باغ، کشت و مطالعه گیاهان دارویی یا "ساده‌ها" (simples) بود ، اما این نهاد به سرعت نقشی فراتر از آن ایفا کرد. جمع‌آوری گیاهان از مناطق مختلف تحت نفوذ جمهوری ونیز و سرزمین‌های دوردست ، منجر به ایجاد تنوع گونه‌ای چشمگیری شد که از نیازهای صرفاً دارویی فراتر می‌رفت. لزوم طبقه‌بندی، شناسایی و درک این تنوع عظیم، خود به توسعه روش‌های علمی جدید در مطالعه گیاهان انجامید. همانگونه که یونسکو نیز صراحتاً بیان داشته، باغ پادووا "نماینده تولد علم گیاه‌شناسی" است. این امر نشان می‌دهد که عملکرد و دامنه فعالیت‌های باغ به سرعت از هدف اولیه خود فراتر رفته و به بستری برای شکل‌گیری و رشد یک رشته علمی مستقل و نوین تبدیل شده است. تأکید بر "روش اثباتی" (demonstrative method) در آموزش گیاه‌شناسی در این باغ ، خود گواه رویکرد علمی و تحقیقی حاکم بر آن از همان ابتدای تأسیس بوده است، رویکردی که آن را از یک مزرعه صرف گیاهان دارویی متمایز می‌ساخت.

تاریخچه و بنیان‌گذاری: از رؤیای دارویی تا واقعیت علمی

زمینه تأسیس باغ گیاه‌شناسی پادووا، با نیاز مبرم جامعه علمی و پزشکی آن دوران به شناسایی دقیق گیاهان دارویی گره خورده بود. در قرن شانزدهم، عدم قطعیت در تشخیص گیاهان دارویی و رواج اشتباهات و حتی تقلبات در این زمینه، سلامت عمومی را با خطرات جدی مواجه ساخته بود. این بحران اطلاعاتی و اعتمادی در حوزه پزشکی، اهمیت ایجاد مرکزی برای مطالعه و نمایش نمونه‌های زنده و قابل شناسایی گیاهان را دوچندان می‌کرد. در چنین شرایطی، سنای جمهوری ونیز در تاریخ 29 ژوئن 1545، با درک اهمیت استراتژیک این موضوع برای سلامت عمومی و اعتبار علمی، مصوبه‌ای را برای تأسیس یک باغ گیاه‌شناسی عمومی، موسوم به "باغ ساده‌ها" (Orto dei semplici)، صادر کرد. این باغ که به دانشگاه پادووا وابسته بود، در وهله اول برای آموزش دانشجویان رشته‌های پزشکی و داروسازی و کمک به آنان در تشخیص صحیح گیاهان دارویی در نظر گرفته شده بود.

در این میان، نقش فرانچسکو بونافده (Francesco Bonafede)، استاد دانشگاه پادووا، در ترویج ایده تأسیس باغ و کسب مجوزهای لازم از جمهوری ونیز، بسیار کلیدی و تأثیرگذار بود. بونافده، که به عنوان اولین فردی شناخته می‌شود که فارماکولوژی (داروشناسی) را به عنوان یک علم طبیعی و نه صرفاً تفسیری بر متون کلاسیک تدریس می‌کرد، بر اهمیت "روش اثباتی" و نیاز به یک باغ برای مطالعه عملی و مشاهده مستقیم گیاهان تأکید داشت. او تشخیص داده بود که برای رفع عدم قطعیت در شناسایی گیاهان و تأیید اعتبار محصولات دارویی، وجود چنین مرکزی ضروری است. بنابراین، باغ گیاه‌شناسی به مثابه یک "منبع حقیقت" و ابزاری برای استانداردسازی دانش پزشکی آن زمان عمل می‌کرد و به بازسازی اعتماد از دست رفته به درمان‌های گیاهی کمک شایانی نمود.

تأکید بونافده بر "روش اثباتی" در آموزش و تلقی فارماکولوژی به عنوان یک "علم طبیعی"، یک تغییر پارادایم انقلابی در آموزش پزشکی آن دوره محسوب می‌شد. تا پیش از آن، آموزش پزشکی عمدتاً بر تفسیر متون کلاسیک استوار بود. بونافده این رویکرد را به چالش کشید و بر مشاهده مستقیم، تجربه عملی و تفکر انتقادی تأکید ورزید. باغ گیاه‌شناسی، یا "باغ دارویی" (Horto Mediciniale) ، در واقع آزمایشگاه زنده‌ای بود که این روش نوین آموزشی را امکان‌پذیر می‌ساخت. این تغییر رویکرد نه تنها به دانشجویان در شناسایی صحیح گیاهان کمک می‌کرد، بلکه مهارت‌های مشاهده علمی و تفکر پژوهش‌محور را نیز در آنان پرورش می‌داد؛ مهارت‌هایی که سنگ بنای علوم مدرن به شمار می‌روند.

پس از تصویب تأسیس باغ، لوئیجی اسکوالرمو (Luigi Squalermo)، ملقب به آنگوئیلارا (l'Anguillara)، به عنوان اولین مدیر (Prefetto) باغ در سال 1546 منصوب شد. او با همتی ستودنی، حدود 1800 گونه مختلف گیاهی را برای آموزش دانشجویان و غنی‌سازی مجموعه اولیه باغ گردآوری و معرفی کرد. این حجم قابل توجه از گونه‌ها در همان ابتدای کار، نشان‌دهنده جاه‌طلبی و اهمیت بالای این پروژه علمی بود. مکان اولیه باغ، بر روی زمینی که پیشتر به راهبان فرقه بندیکتی کلیسای سانتا جوستینا تعلق داشت، انتخاب و ساخته شد.

معماری و طراحی: نمادگرایی رنسانس در قلب باغ

طراحی اولیه باغ گیاه‌شناسی پادووا، که تا به امروز نیز اصالت خود را حفظ کرده است، نمونه‌ای درخشان از تلفیق اصول علمی، زیبایی‌شناسی رنسانس و نمادگرایی عمیق است. هسته مرکزی باغ، موسوم به "باغ کروی" (Hortus Sphaericus)، به صورت یک دایره کامل طراحی شده که نمادی از جهان هستی است و توسط یک حلقه آب، نماینده اقیانوس‌ها، احاطه شده است. این طرح دایره‌ای، با قطری حدود 85 متر، در درون خود یک مربع کامل را جای داده است. این مربع نیز به نوبه خود، توسط دو مسیر اصلی که عمود بر یکدیگر و در راستای چهار جهت اصلی جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق، غرب) کشیده شده‌اند، به چهار مربع کوچکتر موسوم به "کوارتیری" (quartieri) یا ربع تقسیم می‌شود. این تقسیم‌بندی‌های هندسی منظم، که در نهایت 16 بخش مجزا را ایجاد می‌کنند، سرشار از ارجاعات و نمادگرایی کیهانی است که از ویژگی‌های بارز تفکر و هنر دوره رنسانس به شمار می‌رود.

در مورد معمار یا طراح اصلی باغ، اگرچه نام آندره‌آ مورونی (Andrea Moroni)، معمار برجسته‌ای که آثار مهم دیگری نیز در پادووا از خود به یادگار گذاشته، بیشتر ذکر شده است ، اما منابع دیگر از دانیله باربارو (Daniele Barbaro)، نجیب‌زاده ونیزی و دانشمند انسان‌گرا، و همچنین پیترو دا نوآله (Pietro da Noale)، استاد پزشکی دانشگاه پادووا، به عنوان طراحان اصلی یا همکاران تأثیرگذار در این پروژه نام برده‌اند. این تعدد نام‌ها، احتمالاً نشان‌دهنده یک کار گروهی و اهمیت بالای پروژه برای نخبگان علمی و هنری آن دوران است.

طرح دایره‌ای و تقسیمات هندسی منظم باغ، صرفاً جنبه زیبایی‌شناختی نداشت، بلکه بازتابی از تلاش اندیشمندان رنسانس برای نظم بخشیدن به دانش طبیعت و ارائه آن به شیوه‌ای قابل فهم، نمادین و آموزشی بود. باغ به مثابه یک "جهان کوچک" یا میکروکازم (microcosm) طراحی شده بود که نظم و هماهنگی حاکم بر کیهان را در مقیاسی کوچکتر منعکس می‌کرد. این نظم هندسی به دانشجویان کمک می‌کرد تا گیاهان را به صورت سیستماتیک مطالعه کرده و ارتباطات میان آنها را بهتر درک کنند. در واقع، معماری باغ به عنوان یک "کتاب درسی زنده" عمل می‌کرد و عمیقاً با اهداف آموزشی و فلسفی آن گره خورده بود.

با توجه به ارزش بالای گیاهان دارویی و کمیاب گردآوری شده در باغ، و به منظور جلوگیری از سرقت‌های مکرر، در سال 1552 دیواری مدور در اطراف هسته مرکزی باغ ساخته شد. این اقدام، خود گواهی بر اهمیت و ارزش این گنجینه گیاهی از همان سال‌های اولیه تأسیس است. معماری خارجی باغ در اوایل قرن هجدهم میلادی (حدود سال 1704) با افزودن چهار ورودی باشکوه و monumental با دروازه‌هایی از آهن ساخته شده با ظرافت و یک نرده سنگی زیبا از سنگ ایستریا (pietra d’Istria) که بر فراز دیوار دایره‌ای قرار گرفت، تکمیل شد. در همین دوران، مجسمه‌هایی از شخصیت‌های اسطوره‌ای و تاریخی مرتبط با گیاه‌شناسی و حکمت، مانند تئوفراستوس (پدر علم گیاه‌شناسی)، سلیمان نبی و چهار فصل، به مجموعه اضافه شدند و بر غنای بصری و نمادین باغ افزودند.

در نیمه اول قرن نوزدهم، گلخانه‌ها و یک سالن نیم‌دایره‌ای برای سخنرانی‌ها، موسوم به "تئاتر گیاه‌شناسی"، به مجموعه باغ افزوده شدند. جالب توجه است که یکی از این گلخانه‌های اولیه که برای گیاهان معتدله ساخته شده بود، هنوز هم ساختار اصلی خود را با ستون‌های کوچک و قوس‌های چدنی حفظ کرده است. اولین گسترش فیزیکی باغ به خارج از محدوده دیوار دایره‌ای نیز در قرن نوزدهم صورت گرفت.

یکی از ویژگی‌های برجسته باغ گیاه‌شناسی پادووا، تداوم و حفظ اصالت طرح اولیه آن در طول بیش از چهار و نیم قرن است. علی‌رغم تمامی تغییرات، الحاقات و توسعه‌هایی که در گذر زمان صورت گرفته، ساختار اصلی و هسته مرکزی باغ به طرز چشمگیری بدون تغییر باقی مانده است. این پایداری و وفاداری به طرح اولیه، یکی از دلایل اصلی ثبت این باغ در فهرست میراث جهانی یونسکو است و نشان‌دهنده ارزش پایدار و جهان‌شمول طراحی رنسانس آن و همچنین احترام نسل‌های بعدی به این میراث گران‌بهاست. این ویژگی، باغ پادووا را از بسیاری دیگر از باغ‌های گیاه‌شناسی قدیمی که ممکن است در طول تاریخ چندین بار جابجا شده یا به طور کامل بازطراحی شده باشند، متمایز می‌سازد.

گنجینه‌های گیاهی: سفری در میان مجموعه‌های نادر و تاریخی

باغ گیاه‌شناسی پادووا امروزه میزبان مجموعه‌ای غنی و متنوع از گونه‌های گیاهی از سراسر جهان است. اگرچه آمار دقیق تعداد گونه‌ها در منابع مختلف با اندکی تفاوت ذکر شده، اما به نظر می‌رسد این باغ حدود 3500 گونه گیاهی مختلف را در خود جای داده است که در قالب بیش از 6000 نمونه نگهداری می‌شوند. این گنجینه زنده گیاهی بر اساس معیارهای مختلفی چون سیستماتیک، کاربردی، اکولوژیکی-محیطی و تاریخی سازماندهی شده است.

مجموعه‌های اصلی و شاخص باغ عبارتند از:

• مجموعه سیستماتیک: این مجموعه که بر اساس روابط تکاملی میان خانواده‌های گیاهی و طبق سیستم طبقه‌بندی انگلر (Engler system) سازماندهی شده، در چهار بستر بزرگ مرکزی "باغ کروی" (Hortus Sphaericus) متمرکز است. یک ربع به گیاهان تک‌لپه‌ای و ربع دیگر به گیاهان دولپه‌ای اختصاص دارد.
• گیاهان دارویی (Semplici): با توجه به هدف اولیه تأسیس باغ، این مجموعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. گیاهان دارویی شامل گونه‌هایی با اهمیت دارویی و گیاهی در طب مدرن و همچنین گیاهانی با ارزش دارویی تاریخی و سنتی می‌باشند. هر گیاه در این مجموعه با برچسبی شامل نام علمی و کاربردهای درمانی اصلی آن مشخص شده است.
• گیاهان سمی: این مجموعه با اهداف آموزشی و به منظور آشنایی بازدیدکنندگان با گیاهان سمی، به ویژه گونه‌های بومی منطقه ونتو و گیاهان زینتی رایج که ممکن است سمی باشند، ایجاد شده است. برچسب‌های این گیاهان درجه سمیت آنها را نشان می‌دهد. جالب آنکه بسیاری از این گیاهان سمی، در صورت استفاده در دوزهای مناسب و کنترل‌شده، می‌توانند خواص درمانی نیز داشته باشند و از این رو در بخش گیاهان دارویی نیز یافت می‌شوند.
• گیاهان گوشت‌خوار (حشره‌خوار): این مجموعه با حدود 30 گونه مختلف، که عمدتاً منشاء غیربومی و عجیب دارند، یکی از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین بخش‌های باغ به شمار می‌رود. در این بخش، بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک با سازگاری‌های مورفولوژیکی شگفت‌انگیز این گیاهان برای شکار حشرات، از جمله مکانیزم‌های فعال (مانند گیاه ونوس مگس‌خوار یا Dionaea) و غیرفعال (مانند گیاهان کوزه‌دار Sarracenia و Nepenthes، و گیاه ژاله‌پوش یا Drosera) آشنا شوند.
• گیاهان آبزی: بخش قابل توجهی از گیاهان آبزی باغ در دو استخر بزرگ که در نزدیکی ورودی شمالی "باغ کروی" قرار دارند، نگهداری می‌شوند. دمای آب این استخرها که به طور نسبتاً ثابتی در حدود 25 درجه سانتی‌گراد حفظ می‌شود، امکان کشت گونه‌های آبزی غیربومی و گرمسیری را که معمولاً با آب و هوای دشت پو سازگار نیستند، در فضای باز فراهم کرده است. این مجموعه شامل گیاهانی با ریشه در خاک (مانند پاپیروس، لوتوس یا نیلوفر آبی مصری، و انواع دیگر نیلوفرهای آبی) و همچنین گیاهان شناور (مانند سنبل آبی و Pistia) می‌باشد. یکی از موفقیت‌های باغ در این بخش، کشت نیلوفر آبی غول‌پیکر ویکتوریا کروزیانا (Victoria cruziana) از آمریکای گرمسیری در فضای باز بوده است.
• گیاهان ساکولنت (گوشتی): باغ پادووا دارای مجموعه ارزشمندی از گیاهان ساکولنت است که در فصل زمستان در دو گلخانه با دمای معتدل و در فصل تابستان در فضای باز به صورت سیستماتیک به نمایش گذاشته می‌شوند. خانواده‌های گیاهی که بیشترین نمایندگان را در این مجموعه دارند عبارتند از کاکتوس‌ها (Cactaceae، به ویژه از جنس Opuntia)، آگاوه‌ها (Agavaceae)، آلوئه‌ها (Aloaceae)، کراسولاها (Crassulaceae) و فرفیون‌ها (Euphorbiaceae).
• ارکیده‌ها و سرخس‌ها: یک گلخانه اختصاصی در باغ، میزبان مجموعه‌ای شامل حدود 150 گونه ارکیده و 50 هیبرید و واریته باغبانی از این خانواده زیبا و متنوع است. در همین گلخانه، مجموعه جالبی از سرخس‌ها نیز نگهداری می‌شود که شامل گونه‌های آبزی، خشکی‌زی و اپی‌فیت (گیاهانی که روی گیاهان دیگر رشد می‌کنند اما انگل نیستند) می‌باشد و تنوع در محل قرارگیری بافت‌های اسپورزا در آنها را به نمایش می‌گذارد.
• گیاهان تپه‌های اوگانِی (Colli Euganei) و گیاهان نادر منطقه تری‌ونتو: این بخش با هدف نمایش و معرفی گیاهان بومی و خاص منطقه تپه‌های اوگانی در نزدیکی پادووا و همچنین حفاظت از گونه‌های گیاهی نادر و در معرض خطر منطقه تری‌ونتو (شامل سه استان ونتو، فریولی ونتزیا جولیا و ترنتینو آلتو آدیجه) ایجاد شده است.
• گیاهان در معرض انقراض: دانشگاه پادووا از طریق باغ گیاه‌شناسی، مطالعات و پژوهش‌های مهمی را بر روی گیاهان در حال انقراض انجام می‌دهد و تعداد قابل توجهی از این گونه‌های آسیب‌پذیر را به منظور حفاظت و تکثیر در مجموعه خود نگهداری می‌کند.
• گیاهان معرفی شده به اروپا: بخشی از باغ به نمایش گیاهانی اختصاص دارد که از طریق این باغ یا در دوره فعالیت آن، برای اولین بار به ایتالیا یا اروپا معرفی شده‌اند. از جمله این گیاهان می‌توان به سیب‌زمینی، آفتابگردان، اقاقیا (Robinia) و درخت بهشتی (Ailanthus) اشاره کرد.

علاوه بر این مجموعه‌های تخصصی، باغ گیاه‌شناسی پادووا اقدام به بازسازی محیط‌های طبیعی خاصی مانند ماکی مدیترانه‌ای (پوشش گیاهی بوته‌ای متراکم نواحی ساحلی مدیترانه)، زیستگاه‌های صخره‌ای آلپی، تورب‌زارها (مرداب‌های اسیدی با پوشش گیاهی خاص) و پوشش گیاهی سواحل ونیزی نموده است تا بازدیدکنندگان بتوانند با تنوع اکوسیستم‌ها و گیاهان سازگار با آنها آشنا شوند.

تنوع چشمگیر مجموعه‌های گیاهی در باغ پادووا، که شامل گیاهان دارویی، سمی، اقتصادی، زینتی، بومی و غیربومی از سراسر جهان می‌شود، نشان می‌دهد که این باغ فراتر از یک مرکز صرفاً علمی، به یک آرشیو زنده از تاریخ طبیعی و فرهنگی تبدیل شده است. هر گیاه در این باغ نه تنها یک نمونه بیولوژیکی، بلکه حامل بخشی از تاریخ علم، پزشکی، تجارت، اکتشافات جغرافیایی و تبادلات فرهنگی میان ملت‌هاست. به عنوان مثال، وجود گیاهانی مانند سیب‌زمینی و آفتابگردان که پس از اکتشافات بزرگ جغرافیایی از "دنیای جدید" به اروپا آورده شدند ، گواهی بر نقش باغ در انتشار گونه‌های جدید و تأثیر آن بر کشاورزی و تغذیه مردم اروپاست. همچنین، مجموعه گیاهان دارویی تاریخی ، حافظ دانش سنتی پزشکی و سیر تحول آن در طول قرن‌هاست.

سازماندهی دقیق مجموعه‌ها، چه بر اساس معیارهای سیستماتیک و چه کاربردی یا اکولوژیکی ، و همچنین برچسب‌گذاری کامل و علمی هر گیاه ، نشان‌دهنده تلاش مستمر مسئولان باغ برای پاسخگویی همزمان به نیازهای آموزشی دانشجویان و پژوهشگران، و همچنین ایجاد جذابیت و انتقال دانش به بازدیدکنندگان عادی است. این امر، چالشی مدیریتی است که باغ پادووا با موفقیت از پس آن برآمده و توانسته است تعادلی میان نقش خود به عنوان یک موسسه علمی دقیق و یک جاذبه فرهنگی قابل دسترس برای عموم برقرار سازد.

درختان کهنسال: شاهدان زنده تاریخ

در میان گنجینه‌های گیاهی باغ پادووا، تعدادی از درختان کهنسال وجود دارند که نه تنها از نظر گیاه‌شناسی اهمیت دارند، بلکه به عنوان شاهدان زنده تاریخ، حامل داستان‌ها و رویدادهای مهمی هستند. این درختان، به دلیل قدمت و ارتباطشان با شخصیت‌های تاریخی و علمی، به نمادهای فرهنگی و نقاط کانونی روایت تاریخی باغ تبدیل شده‌اند.

درختان تاریخی برجسته باغ گیاه‌شناسی پادووا

شاید مشهورترین این درختان، "نخل گوته" باشد. این نخل پاکوتاه مدیترانه‌ای (Chamaerops humilis) که در سال 1585 کاشته شده، قدیمی‌ترین گیاه زنده باغ محسوب می‌شود. شهرت این درخت، بیش از هر چیز مدیون بازدید یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر و دانشمند نامدار آلمانی، در سال 1786 است. گفته می‌شود که گوته با مشاهده دقیق مراحل رشد و نمو برگ‌های این نخل، به ایده "دگردیسی گیاهان" (Metamorphosis of Plants) دست یافت؛ مفهومی بنیادین که بعدها در کتابی به همین نام توسط او تشریح شد و سنگ بنای فیزیولوژی و مورفولوژی مدرن گیاهی قرار گرفت. این نخل، که علی‌رغم نام "پاکوتاه" به ارتفاعی حدود 11 متر رسیده است ، امروزه به عنوان نمادی از پیوند میان علم، هنر و تاریخ در باغ پادووا شناخته می‌شود.

از دیگر درختان تاریخی مهم می‌توان به چنار شرقی (Platanus orientalis) اشاره کرد که قدمت آن به سال 1680 بازمی‌گردد و به دلیل حفره بزرگی که در اثر برخورد صاعقه در تنه آن ایجاد شده، ظاهری منحصر به فرد دارد. همچنین، یک درخت ژینکو بیلوبا (Ginkgo biloba) کاشته شده در سال 1750 و یک ماگنولیای باشکوه (Magnolia grandiflora) که احتمالاً در سال 1786، همزمان با بازدید گوته، کاشته شده، از قدیمی‌ترین نمونه‌های این گونه‌ها در اروپا به شمار می‌روند. جالب است که درخت ژینکو در اصل یک نمونه نر بوده و در اواسط قرن نوزدهم، برای اهداف آموزشی، شاخه‌ای از یک نمونه ماده به آن پیوند زده شده است.

علاوه بر اینها، تنه نیمه‌فسیل شده یک درخت بلوط (Quercus robur) که در آربورتوم (درختستان) باغ به نمایش گذاشته شده و قدمت آن به حدود 700 سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد، گواهی بر جنگل‌های باستانی دشت پو است. یک کاج سیاه کالابریا (Pinus laricio subsp. laricio) که حدود سال 1836 کاشته شده و به ارتفاع قابل توجهی رسیده، و همچنین اولین نمونه سدر هیمالیا (Cedrus deodara) که در سال 1828 به ایتالیا وارد شده، از دیگر گنجینه‌های درختی این باغ هستند. همچنین، اولین نمونه اروپایی درخت اقاقیا (Robinia pseudoacacia) از سال 1662 در این باغ نگهداری می‌شده و گفته می‌شود ماریا ترزا، ملکه اتریش، بذر آن را از این باغ به آلمان معرفی کرده است.

نگهداری از این درختان کهنسال، با توجه به سن بالا، آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها، شرایط متغیر آب و هوایی و خطرات طبیعی (مانند برخورد صاعقه به چنار یا آلودگی کاج‌های سیاه به یک انگل قارچی )، نیازمند دانش تخصصی، مراقبت‌های ویژه و مداوم، و تخصیص منابع قابل توجه است. این امر نشان‌دهنده تعهد عمیق باغ گیاه‌شناسی پادووا به حفظ این میراث زنده و گران‌بهاست. این درختان که برخی از آنها "درختان یادمانی شهر" (monumental trees of the city) نیز محسوب می‌شوند ، فراتر از ارزش گیاه‌شناسی، دارای اهمیت تاریخی و فرهنگی فراوانی هستند و به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت و میراث باغ پادووا شناخته می‌شوند.

باغ تنوع زیستی: پلی میان سنت و نوآوری‌های مدرن

در سال 2014، فصل جدیدی در تاریخ باغ گیاه‌شناسی پادووا با افتتاح "باغ تنوع زیستی" (Giardino della biodiversità) آغاز شد. این اقدام، نشان‌دهنده پویایی و توانایی این نهاد تاریخی در تطبیق با نیازها و چالش‌های علمی معاصر، به ویژه در زمینه بحران جهانی تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی است. باغ تنوع زیستی در زمینی به مساحت حدود 1.5 هکتار، واقع در جنوب باغ باستانی، احداث شد و با این توسعه، مساحت کل مجموعه باغ تقریباً دو برابر گردید.

هدف اصلی از ایجاد این بخش مدرن، نمایش و معرفی تنوع زیستی شگفت‌انگیز گیاهان از سراسر کره زمین و همچنین روایت داستان پیچیده و چندوجهی رابطه میان انسان و گیاهان در طول تاریخ بوده است. علاوه بر این، تمرکز ویژه‌ای بر موضوعات مبرم امروزی مانند تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های گیاهی و اهمیت استفاده مسئولانه و پایدار از منابع طبیعی در این بخش دیده می‌شود.

زیست‌بوم‌های شبیه‌سازی‌شده در باغ تنوع زیستی

ساختار اصلی باغ تنوع زیستی شامل پنج گلخانه بزرگ و بسیار مدرن است که با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های روز دنیا و با هدف به حداقل رساندن تأثیرات زیست‌محیطی طراحی و ساخته شده‌اند. این گلخانه‌ها قادرند شرایط آب و هوایی زیست‌بوم‌های مختلف کره زمین، از جمله مناطق گرمسیری، نیمه‌مرطوب، معتدل و خشک را با دقت بالایی شبیه‌سازی کنند. در این گلخانه‌ها، حدود 1300 گونه گیاهی مختلف از سراسر جهان نگهداری می‌شوند. بازدید از این بخش، به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد که گویی سفری کوتاه به مناطق آب و هوایی مختلف جهان داشته باشند و با پوشش گیاهی خاص هر منطقه از نزدیک آشنا شوند.

ایجاد باغ تنوع زیستی، پاسخی هوشمندانه و مسئولانه از سوی باغ گیاه‌شناسی پادووا به بحران‌های جهانی معاصر، به ویژه از دست رفتن تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی است. این بخش، باغ را از یک نهاد صرفاً تاریخی به یک بازیگر فعال و تأثیرگذار در عرصه علم و حفاظت از طبیعت در دنیای امروز تبدیل کرده است. تمرکز بر "تغییرات اقلیمی و استفاده مسئولانه از منابع" و تلاش برای "نمایش غنای طبیعی سیاره ما" و حفاظت از "گنجینه تنوع گیاهی فوق‌العاده" ، همسو با مأموریت جهانی باغ‌های گیاه‌شناسی در قرن بیست و یکم برای مقابله با این چالش‌هاست. بنابراین، این بخش نه تنها یک گسترش فیزیکی، بلکه یک گسترش مفهومی و تعمیق مأموریت باغ در دنیای مدرن به شمار می‌رود.

استفاده از "آخرین فناوری‌ها" در ساخت و مدیریت گلخانه‌های باغ تنوع زیستی ، به منظور شبیه‌سازی دقیق زیست‌بوم‌های مختلف و همچنین "به حداقل رساندن تأثیرات زیست‌محیطی" ، نمونه‌ای بارز از چگونگی به‌کارگیری نوآوری در خدمت اهداف آموزشی و حفاظتی است. این رویکرد فناورانه، که بر پایداری و علم مدرن استوار است، نه تنها تجربه بازدیدکنندگان را غنی‌تر و آموزنده‌تر می‌کند، بلکه امکانات پژوهشی و حفاظتی باغ را نیز به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. شبیه‌سازی دقیق شرایط محیطی، امکان نگهداری و مطالعه گونه‌هایی را فراهم می‌آورد که در شرایط آب و هوایی طبیعی پادووا قادر به رشد و بقا نیستند و این خود به درک بهتر سازگاری‌های گیاهی و نیازهای اکولوژیکی آنها کمک می‌کند.

کانون پژوهش، آموزش و حفاظت از طبیعت

باغ گیاه‌شناسی پادووا از بدو تأسیس تاکنون، همواره به عنوان یک مرکز پویا و پیشرو در زمینه پژوهش، آموزش و حفاظت از طبیعت عمل کرده است. این سه رکن اساسی، در طول بیش از چهار و نیم قرن، مأموریت اصلی این نهاد علمی را تشکیل داده‌اند و امروزه نیز با قوت ادامه دارند.

پژوهش: باغ پادووا یک مرکز تحقیقاتی مهم در زمینه تنوع زیستی گیاهی و حفاظت از آن به شمار می‌رود. فعالیت‌های پژوهشی این مرکز با پشتیبانی امکانات گسترده‌ای همچون آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مجهز، هرباریوم غنی، مجموعه‌های موزه‌ای و کتابخانه تاریخی تخصصی انجام می‌شود. پروژه‌های تحقیقاتی جاری در باغ، طیف وسیعی از موضوعات را در بر می‌گیرند، از جمله مطالعه تنوع عملکردی گونه‌های گیاهی، بررسی سازگاری گیاهان با تغییرات اقلیمی، و پژوهش بر روی روش‌های حفاظت از گونه‌های گیاهی بومی و در معرض خطر انقراض.

آموزش: باغ گیاه‌شناسی پادووا تعهد عمیقی به آموزش عمومی و تخصصی دارد. این مرکز طیف گسترده‌ای از برنامه‌های آموزشی را برای سطوح مختلف سنی و تحصیلی، از مهدکودک و مدارس ابتدایی و متوسطه گرفته تا دوره‌های تخصصی برای معلمان، ارائه می‌دهد. این برنامه‌ها شامل تورهای راهنما، کارگاه‌های عملی و تعاملی، و سخنرانی‌های علمی است. هدف اصلی این فعالیت‌های آموزشی، ترویج دانش در مورد جهان گیاهان، افزایش آگاهی نسبت به اهمیت تنوع زیستی، و تشویق به "کشف، درک و مراقبت از طبیعت" است. "تئاتر گیاه‌شناسی" تاریخی باغ نیز همچنان برای برگزاری سخنرانی‌ها و همایش‌های علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حفاظت از طبیعت: یکی از مهم‌ترین کارکردهای باغ پادووا در دوران معاصر، تلاش برای حفاظت از تنوع زیستی گیاهی است. این فعالیت‌ها در چند حوزه اصلی متمرکز شده‌اند:

• حفاظت از گونه‌های در معرض خطر: باغ پادووا توجه ویژه‌ای به مطالعه، پژوهش و نگهداری از گیاهان در حال انقراض، به ویژه گونه‌های بومی ایتالیا و منطقه تری‌ونتو دارد. تعداد قابل توجهی از این گونه‌های آسیب‌پذیر در مجموعه‌های باغ نگهداری و تکثیر می‌شوند.
• بانک ژرم‌پلاسم (Germo plasma bank): این بانک، که به آن بانک بذر نیز گفته می‌شود، با هدف حفظ بلندمدت مواد ژنتیکی گیاهان، به ویژه گونه‌های نادر، در معرض خطر و دارای اهمیت اقتصادی یا اکولوژیکی، تأسیس شده است. بانک ژرم‌پلاسم باغ پادووا در پروژه‌های تحقیقاتی و حفاظتی مهمی مشارکت دارد، از جمله پروژه Dryland biobanking که بر مطالعه و حفظ میکروجلبک‌های بیابانی و نقش آنها در اکوسیستم‌های خشک و تثبیت کربن متمرکز است؛ پروژه Plantbank که با همکاری 14 باغ گیاه‌شناسی دیگر در منطقه آلپ اروپا، به حفاظت و احیای گونه‌های بومی و در معرض خطر آلپی می‌پردازد؛ و پروژه SEEDFORCE که با حمایت اتحادیه اروپا، با هدف بهبود وضعیت حفاظتی 29 گونه گیاهی نادر و در معرض خطر در ایتالیا و مناطق همجوار، از طریق رویکردهای ترکیبی حفاظت in-situ (در زیستگاه اصلی) و ex-situ (خارج از زیستگاه اصلی) اجرا می‌شود.
• Index Seminum (فهرست بذر): باغ پادووا به طور منظم (هر دو سال یکبار) فهرستی از بذرها و اسپورهای موجود در مجموعه‌های خود را تهیه و با سایر باغ‌های گیاه‌شناسی، دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی در سراسر جهان مبادله می‌کند. این تبادل، که صرفاً برای اهداف تحقیقاتی، تکثیر، حفاظت و آموزش و بدون هیچ‌گونه هدف تجاری صورت می‌گیرد، یک سنت دیرینه و ارزشمند در میان باغ‌های گیاه‌شناسی است و به حفظ و انتشار مواد ژنتیکی گیاهی در سطح جهانی کمک می‌کند.

علاوه بر اینها، باغ پادووا دارای امکانات و مجموعه‌های علمی دیگری نیز می‌باشد که نقش مهمی در فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی آن ایفا می‌کنند:

• هرباریوم: هرباریوم باغ گیاه‌شناسی پادووا با در اختیار داشتن حدود 600,000 نمونه گیاهی خشک شده و پرس شده، که شامل برخی گونه‌های منقرض شده نیز می‌باشد، به عنوان دومین هرباریوم بزرگ ایتالیا شناخته می‌شود. این مجموعه عظیم، منبعی بی‌نظیر برای مطالعات سیستماتیک، تاکسونومیک و تاریخی گیاهان است.
• کتابخانه تاریخی: کتابخانه تخصصی باغ، گنجینه‌ای از بیش از 50,000 جلد کتاب و دست‌نوشته با اهمیت تاریخی و کتابشناختی در زمینه گیاه‌شناسی، پزشکی و علوم طبیعی است. این کتابخانه در سال 1835 به همت مدیر وقت باغ، جوزپه آنتونیو بوناتو، تأسیس شد و شامل مجموعه کتاب‌های اهدایی مدیر پیشین، جیووانی مارسیلی، و همچنین مجموعه منحصربه‌فردی از پرتره‌های گیاه‌شناسان و طبیعت‌شناسان است که توسط پیر آندریا ساکاردو، یکی دیگر از مدیران برجسته باغ، گردآوری شده است. اخیراً، این کتابخانه با کتابخانه تاریخی پزشکی وینچنزو پینالی ادغام شده و بر غنای آن افزوده شده است.
• موزه گیاه‌شناسی: در فوریه 2023، موزه گیاه‌شناسی جدیدی در مجموعه باغ افتتاح شد. این موزه، نمونه‌های منتخبی از مجموعه‌های گیاه‌شناسی تاریخی دانشگاه، از جمله نمونه‌هایی از هرباریوم تاریخی، یک داروخانه قدیمی بازسازی شده، و نمودارها و پوسترهای آموزشی گیاه‌شناسی متعلق به قرن نوزدهم را به نمایش می‌گذارد. علاوه بر این، تجربیات تعاملی و چندرسانه‌ای متنوعی نیز برای بازدیدکنندگان در این موزه فراهم شده است.

پیوستگی تاریخی مأموریت علمی باغ پادووا، از زمان تأسیس اولیه آن برای مطالعه گیاهان دارویی تا پروژه‌های مدرن و پیچیده‌ای مانند بانک ژرم‌پلاسم و تحقیقات بر روی تأثیرات تغییرات اقلیمی، به وضوح قابل مشاهده است. این تداوم در تعهد به پژوهش و آموزش علمی در طول بیش از چهار و نیم قرن، نشان می‌دهد که باغ پادووا صرفاً یک اثر تاریخی و موزه‌ای نیست، بلکه یک موسسه علمی زنده، پویا و تأثیرگذار است.

ترکیب منحصربه‌فرد هرباریوم، کتابخانه، موزه، بانک ژرم‌پلاسم، مجموعه‌های زنده گیاهی و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی، باغ گیاه‌شناسی پادووا را به یک "زیرساخت دانش" چندوجهی و جامع برای تولید، حفظ و انتشار دانش در حوزه گیاه‌شناسی و علوم مرتبط تبدیل کرده است. این اجزا و امکانات، به طور هم‌افزا عمل می‌کنند و اکوسیستمی کامل را برای پیشبرد علم گیاه‌شناسی و حفاظت از تنوع زیستی فراهم می‌آورند که توانایی آن فراتر از ظرفیت هر یک از این اجزا به تنهایی است.

میراث جهانی یونسکو: بازشناسی یک الگوی بی‌بدیل

اهمیت تاریخی، علمی و فرهنگی باغ گیاه‌شناسی پادووا در سال 1997 با ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به طور رسمی مورد تأیید و بازشناسی جهانی قرار گرفت. این تصمیم بر اساس دو معیار فرهنگی کلیدی اتخاذ شد:

• معیار (ii): این معیار به نقش باغ پادووا در تبادل ارزش‌های انسانی در یک دوره زمانی یا در یک منطقه فرهنگی جهان، در زمینه پیشرفت‌های معماری یا فناوری، هنرهای یادمانی، شهرسازی یا طراحی منظر اشاره دارد. یونسکو در این مورد بیان می‌کند: "باغ گیاه‌شناسی پادووا منبع الهام بسیاری از باغ‌های دیگر در ایتالیا و سراسر اروپا بوده و بر طراحی معماری و عملکردی و همچنین رویکردهای آموزشی و علمی آنها در مطالعات گیاهان دارویی و رشته‌های مرتبط تأثیر گذاشته است. از زمان تأسیس، این باغ در مرکز یک شبکه گسترده از روابط بین‌المللی قرار داشته و به انتشار جنبه‌های مختلف گیاهان دارویی و علوم گیاه‌شناسی و همچنین به حفظ گونه‌های گیاهی به صورت ex-situ (خارج از زیستگاه طبیعی) کمک شایانی کرده است.".

• معیار (iii): این معیار به گواهی بی‌نظیر یا حداقل استثنایی بودن یک سنت فرهنگی یا تمدنی زنده یا از میان رفته اشاره دارد. در این خصوص، یونسکو اعلام می‌دارد: "برای بیش از پنج قرن، باغ گیاه‌شناسی پادووا گواهی استثنایی از اهمیت علمی و فرهنگی بوده است. موقعیت، اندازه و ویژگی‌های اصلی آن، و همچنین ویژگی‌های اصلی تحقیقاتی و آموزشی آن، در طول قرن‌ها با انطباق مداوم با پیشرفته‌ترین اکتشافات در علوم گیاه‌شناسی و آموزشی، اساساً بدون تغییر باقی مانده است.".

در بیانیه "ارزش جهانی برجسته" (Outstanding Universal Value) که توسط یونسکو برای باغ پادووا صادر شده، آمده است: "باغ گیاه‌شناسی پادووا نمونه اولیه همه باغ‌های گیاه‌شناسی در سراسر جهان است و نشان‌دهنده تولد علم، تبادلات علمی و درک رابطه میان طبیعت و فرهنگ است. این باغ سهم عمیقی در توسعه بسیاری از رشته‌های علمی مدرن، به ویژه گیاه‌شناسی، پزشکی، بوم‌شناسی و داروسازی داشته است.". این بیانیه به وضوح جایگاه منحصر به فرد و تأثیرگذاری جهانی این نهاد تاریخی را نشان می‌دهد.

یکی از دلایل اصلی این بازشناسی جهانی، حفظ اصالت و یکپارچگی باغ در طول تاریخ طولانی آن است. باغ گیاه‌شناسی پادووا نه تنها در مکان اولیه خود باقی مانده، بلکه ساختار و طرح اصلی رنسانس آن نیز به طور قابل توجهی حفظ شده است. علاوه بر این، عملکرد اصلی باغ به عنوان یک مرکز تحقیقاتی و آموزشی نیز در طول بیش از چهار و نیم قرن تداوم یافته است.

تأکید یونسکو بر اینکه باغ پادووا "نمونه اولیه همه باغ‌های گیاه‌شناسی در سراسر جهان است" و "منبع الهام برای بسیاری از باغ‌های دیگر" بوده، جایگاه آن را نه تنها به عنوان قدیمی‌ترین، بلکه به عنوان تأثیرگذارترین الگو در تاریخ شکل‌گیری و توسعه باغ‌های گیاه‌شناسی تثبیت می‌کند. این بدان معناست که اهمیت باغ پادووا فراتر از مرزهای ایتالیا و حتی اروپا گسترش یافته و به شکل‌گیری یک نوع نهاد علمی-فرهنگی جهانی، یعنی "باغ گیاه‌شناسی دانشگاهی"، کمک شایانی کرده است.

همچنین، معیار (iii) یونسکو بر نکته ظریف و مهمی تأکید دارد: باغ پادووا نه تنها ویژگی‌های اصلی خود را "اساساً بدون تغییر" حفظ کرده، بلکه "انطباق مداوم با پیشرفته‌ترین اکتشافات" را نیز از خود نشان داده است. این ترکیب هوشمندانه از حفظ سنت و پذیرش نوآوری، کلید پایداری، پویایی و اهمیت مستمر این باغ در طول قرن‌ها بوده است. در حالی که طرح اولیه رنسانس و عملکرد اصلی به عنوان مرکز تحقیق و آموزش حفظ شده، باغ با افزودن امکانات جدیدی مانند گلخانه‌های مدرن ، باغ تنوع زیستی و اتخاذ روش‌های تحقیقاتی نوین ، خود را با نیازها و پیشرفت‌های علمی زمانه تطبیق داده است. این توانایی در حفظ هسته اصلی و هویت تاریخی و در عین حال تکامل و نوآوری، باغ پادووا را به یک "میراث زنده" و پویا تبدیل کرده است، نه یک موزه ایستا و منجمد در گذشته.

تأثیر باغ پادووا بر گسترش باغ‌های گیاه‌شناسی در اروپا

باغ گیاه‌شناسی پادووا، به عنوان نخستین نمونه از نوع خود که همچنان در مکان اولیه خود پابرجا مانده، نقشی بی‌بدیل در تاریخ شکل‌گیری و گسترش باغ‌های گیاه‌شناسی در سراسر اروپا و حتی جهان ایفا کرده است. این باغ نه تنها از نظر قدمت، بلکه از نظر تأثیرگذاری بر طراحی، عملکرد و رویکردهای علمی باغ‌های بعدی، به عنوان یک "الگوی اولیه" (prototype) شناخته می‌شود.

از همان ابتدای تأسیس، باغ پادووا در مرکز یک شبکه گسترده از روابط و تبادلات بین‌المللی قرار گرفت. موقعیت ممتاز دانشگاه پادووا به عنوان یکی از مراکز علمی پیشرو در اروپا و همچنین ارتباطات گسترده تجاری و سیاسی جمهوری ونیز با مناطق مختلف جهان، به ویژه مدیترانه شرقی و "دنیای جدید" پس از اکتشافات جغرافیایی، این باغ را به کانونی برای جمع‌آوری، مطالعه و سپس توزیع گیاهان و دانش مرتبط با آنها تبدیل کرد. این تبادلات شامل ایده‌ها، دانش فنی، نمونه‌های گیاهی (بذر، قلمه، گیاه کامل) و مواد علمی بود.

طراحی معماری و عملکردی باغ پادووا، به ویژه طرح دایره‌ای مرکزی و تقسیمات هندسی منظم آن که با اهداف آموزشی و نمادین همراه بود، الهام‌بخش بسیاری از باغ‌های گیاه‌شناسی دیگری شد که پس از آن در ایتالیا و سایر نقاط اروپا تأسیس شدند. از جمله این باغ‌ها می‌توان به باغ‌های گیاه‌شناسی پیزا، فلورانس و لیدن در هلند اشاره کرد. باغ گیاه‌شناسی مون‌پلیه در فرانسه (تأسیس 1593) و باغ گیاهان پاریس (Jardin des Plantes، تأسیس 1635) نیز از جمله نهادهای مهمی هستند که پس از پادووا و با الگوبرداری از این سنت نوپا شکل گرفتند. هرچند ممکن است برخی از این باغ‌ها، مانند باغ لیدن که توسط کارلوس کلوزیوس (Carolus Clusius) ایجاد شد، تمرکز متفاوتی (مثلاً بر روی گیاهان نادر و غیربومی از نقاط مختلف جهان به جای صرفاً گیاهان دارویی) داشته باشند ، اما همگی از مدل کلی یک باغ دانشگاهی برای مطالعه علمی و سیستماتیک گیاهان پیروی می‌کردند؛ مدلی که باغ پادووا پیشگام و پایه‌گذار آن بود. به نظر می‌رسد باغ گیاه‌شناسی آکسفورد نیز تحت تأثیر این الگوی کلی تأسیس باغ‌های دانشگاهی قرار داشته است.

نقش باغ پادووا در معرفی و انتشار بسیاری از گونه‌های گیاهی جدید به ایتالیا و سایر نقاط اروپا نیز بسیار حائز اهمیت است. از طریق شبکه ارتباطی گسترده جمهوری ونیز و تلاش‌های مدیران و پژوهشگران باغ، گونه‌های گیاهی متعددی از "دنیای قدیم و جدید" برای اولین بار به این باغ راه یافتند و از آنجا به سایر نقاط اروپا منتشر شدند. به عنوان مثال، گیاهانی چون سیب‌زمینی، آفتابگردان، اقاقیا (Robinia pseudoacacia) و درخت بهشتی (Ailanthus altissima) از جمله گونه‌هایی هستند که از طریق این باغ یا باغ‌های مشابه در آن دوره، به کشاورزی و فضای سبز اروپا معرفی شدند. گزارش شده است که اولین نمونه درخت اقاقیا در اروپا از سال 1662 در باغ پادووا نگهداری می‌شده و ماریا ترزا، ملکه اتریش، بذر آن را از این باغ به آلمان برده و موجب انتشار آن شده است.

بنابراین، تأثیر باغ پادووا صرفاً یک طرفه (از پادووا به دیگران) و محدود به کپی‌برداری از طرح معماری آن نبوده است. این باغ به دلیل موقعیت استراتژیک خود به یک "هاب" یا گره مرکزی در شبکه جهانی دانش گیاهی تبدیل شد و به عنوان یک کاتالیزور فعال در فرآیند جهانی شدن دانش گیاه‌شناسی و تبادل تنوع گیاهی عمل کرد. فراتر از آن، میراث پادووا در شکل‌گیری خودِ مفهوم "باغ گیاه‌شناسی دانشگاهی" به عنوان یک نهاد علمی با کارکردهای مشخص (تحقیق، آموزش، جمع‌آوری، حفاظت و نمایش) نهفته است. این یک نوآوری نهادی بود که تأثیری پایدار و عمیق بر تاریخ علم و فرهنگ گذاشت.

نتیجه‌گیری: باغ پادووا، میراثی پویا برای آینده

باغ گیاه‌شناسی پادووا، با قدمتی بیش از چهار و نیم قرن، نه تنها به عنوان کهن‌ترین باغ گیاه‌شناسی دانشگاهی جهان که همچنان در مکان اولیه خود به حیات علمی و فرهنگی خود ادامه می‌دهد، بلکه به عنوان یک نماد برجسته از تاریخ علم، نوآوری رنسانس و تعامل پایدار میان انسان و طبیعت، جایگاهی رفیع و منحصر به فرد در میراث جهانی دارد. این باغ، از همان ابتدای تأسیس خود در سال 1545 با هدف اولیه مطالعه گیاهان دارویی، به سرعت از مرزهای تعیین شده فراتر رفت و به کانون پژوهش، آموزش و حفاظت از تنوع زیستی گیاهی تبدیل شد؛ نقشی که امروزه نیز با توسعه بخش‌های نوینی همچون "باغ تنوع زیستی" و بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن، با قدرت و پویایی بیشتری ایفا می‌کند.

باغ پادووا، با مجموعه‌های غنی و متنوع گیاهی خود که شامل گونه‌های دارویی، سمی، نادر، در معرض خطر، بومی و غیربومی از سراسر جهان است، به راستی "گنجینه تنوع زیستی" و "اطلس زنده گیاهان سیاره زمین" به شمار می‌رود. درختان کهنسال آن، همچون "نخل گوته"، شاهدان زنده تاریخ علم و فرهنگ هستند و هر گوشه از این باغ، داستانی از تلاش انسان برای شناخت و درک جهان گیاهان را روایت می‌کند.

تعهد مستمر این نهاد تاریخی به آینده، از طریق اجرای پروژه‌های حفاظتی پیشرفته، ایجاد و توسعه بانک ژرم‌پلاسم برای حفظ مواد ژنتیکی گیاهان برای نسل‌های آتی، و همچنین ارائه برنامه‌های آموزشی متنوع و جذاب برای آشنا ساختن نسل‌های جدید با اهمیت طبیعت و تنوع زیستی، به وضوح قابل مشاهده است. باغ پادووا، مکانی برای "کشف، درک و مراقبت از طبیعت" و الهام‌بخش درک عمیق‌تر رابطه میان طبیعت و فرهنگ باقی مانده است.

تاریخچه طولانی و موفقیت مستمر باغ گیاه‌شناسی پادووا، آن را به الگویی پایدار برای تعامل سازنده میان علم و جامعه تبدیل کرده است. این باغ نشان می‌دهد که چگونه یک نهاد علمی می‌تواند با حفظ هویت تاریخی و اصالت خود، به نیازهای متغیر جامعه و چالش‌های علمی جدید پاسخ دهد و در عین حال، ارتباط زنده و پویای خود را با عموم مردم حفظ کند. این توانایی در تلفیق سنت و نوآوری، و حفظ پیوستگی مأموریت علمی در طول قرن‌ها، باغ پادووا را به یک مدل موفق از پایداری نهادهای فرهنگی-علمی تبدیل کرده است.

به عنوان یک سایت میراث جهانی یونسکو و "نمونه اولیه همه باغ‌های گیاه‌شناسی"، باغ پادووا نه تنها یک گنجینه متعلق به ایتالیا، بلکه میراثی گران‌بها برای تمام بشریت محسوب می‌شود. این جایگاه، مسئولیت سنگینی را برای حفاظت، ترویج ارزش‌ها و به اشتراک‌گذاری دانش حاصل از آن در سطح جهانی به همراه دارد. در دورانی که جهان با بحران‌های زیست‌محیطی فزاینده‌ای روبروست، باغ گیاه‌شناسی پادووا، با تاریخچه غنی و فعالیت‌های پویای خود، همچنان می‌تواند منبع الهام و راهنمایی برای ساختن آینده‌ای پایدارتر و هماهنگ‌تر با طبیعت باشد.